صنایع دستی ایران : ورشوسازی

 به گزارش خبرنگار مهر، صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگی ملت ها، نقش مهمی در معرفی تمدن و پیشینه تاریخی ملتها دارد.

صنایع دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به ضرورتهای مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است. صنایع‌دستی تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهر تمدن انسان‌های هر جامعه در گذر تاریخ محسوب می شود.

در استان لرستان صنایع‌دستی ثمره دستهایی است که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود با یاری تار و پود بر گلیم و جاجیم ترسیم کرده یا با تلنگرهای چکش آن را حک می‌کنند.

صنایع دستی لرستان در سه نوع متمایز عشایری، روستایی و شهری شکل گرفته‌اند. بیشتر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار می‌رسند و کمتر به بازار عرضه می‌شوند.

انواع صنایع‌دستی عشایر استان لرستان عبارتند از سیاه چادر، چیت، قالی و گلیم. صنایع دستی روستایی را قالی، گلیم، رنگرزی و جاجیم‌بافی تشکیل می‌دهند و عمده صنایع دستی شهری نیز خراطی، نمدبافی، قلم زنی، ورشوسازی، قالی، موج و گلیم بافی هستند.

صنعت ورشو سازی در گذشته های نه چندان دور در شهر بروجرد رونق فراوانی داشت و بخش وسیعی از بازار قدیمی این شهر را به خود اختصاص می داده است. گستردگی این هنر به حدی بوده است که نام شهر بروجرد و ورشو با هم آمیخته شده است.

ورشو آلیاژی است که سالها به دست هنرمندان بروجردی به هنری ایرانی آمیخته و موجب حیرت جهانیان شده است.

و چه سپاسی دست خسته هنرمندان این صنعت را می فشارد، دستانی که تمام تلاششان دمیدن روح هنر در تکه ورق آلیاژ است و چیزی جز افتخار برای سرزمین هنر و فرهنگ ندارد.

هنرمندان دیار بروجرد، با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری با استفاده از دستگاههای ساده و نیروی بازوی خود، به خلق آثار فلزی بسیار زییایی از ورقهای ورشویی می پرداختند که از جمله می توان به ظروف غذاخوری، سماور، سینی، قندان، چایدان، گلاب پاش و ... اشاره کرد.

هنر ورشو که خود آمیخته از دو هنر مجزای قلم زنی و ورشوسازی است متاسفانه امروز با محدودیت هایی مواجه است که این هنر را به خوابی عمیق فرو خواهد برد ولی با این وجود هنرمندان بروجردی بیکار ننشسته و بزرگترین سماور زغالی دنیا را به دست توانمندشان نقش آفریدند.

حجت الله یار محمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بروجرد در خصوص مشکلات هنر ورشوسازی در بروجرد اظهار داشت: متاسفانه چندسالی است که آلیاژ ورشو در کشورهای خارجی ساخته نمی شود که این امر هنرمندان را با مشکل کمبود مواد اولیه روبه رو کرده است.

وی ادامه داد: با این تفاسیر اندک چکش هایی که امروز به این آلیاژ زده می شود مربوط به ضایعات این آلیاژ ورشو است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بروجرد همچنین به حمایتهای صورت گرفته از هنرمندان این رشته اشاره کرد و افزود: در این خصوص حمایتی که توسط سازمان صورت گرفته اختصاص مکانی برای این هنرمندان و نیز ایجاد نمایشگاههایی برای حمایت و شناسایی از این هنر است.

یارمحمدی عنوان کرد: در آینده اگر شرایط مهیا شود کلاسهای آموزشی در این خصوص در نظر خواهیم گرفت.

به گزارش خبرگزاری فارس از بروجرد، در هنگام سفر به شهرستان بروجرد، این شهرستان از طیف وسیعی از سوغاتی برخوردار می‌باشد که از جمله صنایع دستی، یکی از بهترین سوغات بروجرد است.

ورشو یکی از سوغات بروجرد است، که این هنر قدمتی دیرینه دارد و بیش از دو قرن در شهرستان بروجرد رونق داشته است و هنرمندان زیادی با چشمان خوش‌بین و دستان هنرمند خود ‌روی ظروف مختلف از جمله سماور، فنجان و سینی نقوش زیبا و چشم‌نوازی را حک می‌کنند.

با گذر از کوچه پس کوچه‌های بازار بزرگ بروجرد از کوبیدن چکش ‌روی ظروف مسی صدای زیبایی طنین‌انداز می‌شود و هنرمندان بروجردی با مهارت کافی نقش‌های ظریف و دل‌انگیزی را حکاکی می‌کنند، که این نقوش در ذهن هر بیننده به یادگار می‌ماند.

از سوغات خوراکی بروجرد می‌توان به نان گوشه اشاره کرد، که این نان توسط زنان روستایی بروجرد پخته می‌شود و این نان‌ها از کیفیت بالا و مزه خوبی برخوردار هستند و همچنین کلوچه قندی بروجرد که مردم این شهرستان در ایام نوروز از این شیرینی خوشمزه از میهمانان نوروزی پذیرایی می‌کنند.

از دیگر سوغات بروجرد حلواجات است، که شامل: ارده شیره و حلوا شکری می‌باشد، چون این محصولات از مرغوبیت و کیفیت خاصی برخوردار است و شیره بروجرد هم جزء این سوغات است، چون به دلیل تاکستان‌های زیاد این شهرستان از انگور با کیفیتی برخوردار است.

در ادامه می‌توان به عسل بروجرد اشاره کرد، که این عسل مزه بسیار عالی دارد و عسل بروجرد جزء بهترین عسل‌های ایران است.

در ادامه این گزارش اگر به شهر زیبای بروجرد سفر کردید، حتماً از کباب این شهرستان میل بفرمایید، زیرا کباب بروجرد زبانزد همه می‌باشد و همچنین از بستی سنتی بروجرد هم استفاده کنید، چون بستنی بروجرد در ایران نمونه است.

معاون صنايع دستي خوزستان گفت: پژوهش در رابطه با ورشوسازي اين استان آغاز شد.

«شکرالله قاسمي» در گفت‌وگو با ميراث آريا(chtn)، با اعلام اين خبر ادامه داد: اين صنعت اکنون به صورت تک سفارش در استان توليد مي‌شود و مستندنگاري آن مي‌تواند تاثير بسزايي در شناخت اين هنر داشته باشد.

وي با اشاره به وارداتي بودن مواد اوليه توليد در اين صنعت افزود: با توجه به نام اين هنر، مواد اوليه آن از لهستان وارد ايران مي‌شده و امروزه صنايع دستي داخلي ديگري جايگزين آن شده است.

به گفته اين مقام مسوول، مواد اوليه آن ترکيبي از نيکل و روي است که درصدي از مس هم در آن به کار رفته است.

قاسمي تعداد فعالان اين رشته استان را انگشت شمار اعلام کرد و افزود: نتايج اين پژوهش در آينده‌ نزديک منتشر خواهد شد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد گفت: بزرگترین سماور دنیا در این شهرستان وجود دارد.

حجت‌الله یارمحمدی افزود: بزرگترین سماور دنیا به همت مرحوم محمد باد آوریکی از هنرمندان بروجردی سال 82 ساخته شده است.

وی با بیان اینکه این سماور با 5 الی 6 کیلیو زغال 700 لیتر آب را جوش می‌آورد، اظهار کرد: به دلیل اینکه ورشو نبوده این هنرمند سماور را از ورق برنج ساخته است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد تصریح کرد: این سماور که اکنون در میان حیاط اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد قرار دارد.

یارمحمدی ادامه داد: این سماور به عنوان نمادی از تاریخ هنر و صنعت بروجرد بوده که مردمانش بیش از 200 سال است که به هنر ورشوسازی مشغول هستند.

هنر ورشوسازی از کشور لهستان به ایران وارد شده و نام ورشو به دلیل شهر ورشو مرکز کشور لهستان بر روی این فلز ماندگار شده است. در اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی هنر ورشوسازی در ایران به اوج خود رسید و سابقه هنر ورشوسازی در ایران مربوط به شهرستان‌های دزفول و بروجرد است. قلمکاران لرستانی قبل از ورود ورشو به ایران از ورق زرد رنگ برنج برای ساخت ابزار و وسایل مورد نیاز در منازل استفاده می‌کردند.

پس از ورود ورشو به ایران، هنرمندان خوش ذوق دزفول و بروجرد این فلز را در دست گرفته و با دقت و ظرافت خاصی آن را نرم کرده و پس از شکل گیری نهایی به دست استادان قلمکار می سپردند.

استادان قلمکار ورشو نیز با چشمان خوش بین و دستان هنرمند خود بر روی این جسم بی جان، فضایی رویایی را قلمکاری می کردند.

هنر ورشوسازی در ایران اکنون به صورت پایه در شهرستان بروجرد وجود دارد و نام ورشو و ورشوکاران این دیار در همه جای دنیا مشهور شده است.

در زمان حاضر سماورهای ورشویی در همه نقاط ایران مختص استادان ورشو سازی بروجرد است.

اسناد و مدارک فرهنگی برجای مانده از گذشته به ویژه ابزار و ظروف بیانگیر آن است که بروجرد نیز از لحاظ تولید صنایع‌دستی سابقه‌ای دیرینه دارد.

نوآوران و استادان صنایع‌دستی در بروجرد همواره به موازات آفرینش‌های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر شهرهای کشور از جمله اصفهان در خلق آثار شگفت انگیز گام برداشته‌اند.

مسگری، جاجیم بافی، گلیم بافی ، صابون پزی، گیوه دوزی، ماشته بافی، چاقوسازی و صنایع‌دستی ورشو از پرآوازه ترین تولیدات محلی بروجرد بوده که در گذشته از رونق خاصی برخوردار بوده‌اند.

ورشو سازی شاخص ترین صنایع‌دستی بروجرد است که با بیش از دو قرن رونق‌، نام این شهرستان را در داخل و خارج کشور مطرح کرده، اما امروز آرام آرام در بوته فراموشی فرو غلطیده است.

آبخوری، سینی و فنجان، منقل، سرمه دان، گلاب پاش و سماور از تولیدات متنوع ورشویی هستندکه به استناد برخی متون، کار ساخت این لوازم خانه از زمان سلجوقیان و صفویان در این منطقه رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج خود رسیده است.

ورشو سازی عبارتست از ساخت و تهیه انواع ظروف از جنس ورشو که خود آلیاژی از جنس 20% نیکل، 35% روی ، 45% مس است.

ورشو، خود به رنگ نقره است و آلیاژی است که به خوبی فرم گرفته و می‌توان زیرساخت‌های مصرفی و زیبایی که کاملاً جنبه کاربردی دارند، تهیه کرده سپس روی آن را قلم زنی و بر زیبایی آن افزود.

امروز دیگر صدای دلنشین چکش صنعتگران پر ذوق در کوچه پس کوچه‌های بازار قدیمی بروجرد به گوش نمی‌رسد و دگرگونی‌های صنعتی نقش و نگار ظروف ورشو را از یاد برده است.

در تاریخ ورشو سازی بروجرد استادانی از جمله محمد رحیم میناگر، رضا رئوفیان، رضا گلدوز و محمد بادآور پا به عرصه وجود نهاده و با تحمل مشکلات فراوان صنعت ورشو سازی را با دستان خود به اوج و تکامل رساندند.

صدایی که از کوبیدن چکش‌ها به ظروف مسی به صورت همنوا ایجاد و در کوچه‌های بازار بروجرد طنین انداز می‌شد، این حرفه را از میان دیگر صنایع متمایز می ساخت.

امروز به دلیل تحولات گوناگون، صنعتگران و هنرمندان این هنر- صنعت به شغل‌های دیگر روی آوردند.

متأسفانه به دلیل اهمیت ندادن به این صنایع، ماشته، گلیم و جاجیم‌های صنعتی، ظروف ورشوی ماشین ساز، صنایع چرمی مصنوعی و تابلوهای پلاستیکی چوب نما شده‌اند و با قیمت‌های بالا به مردم عرضه می‌شود.